Wat is een drain? Hoe gebruik je een drain?

Het menselijk lichaam heeft een uitzonderlijk vermogen om zichzelf te herstellen en zich te verdedigen tegen externe bedreigingen. Soms echter—na een grote operatie of bij bepaalde ziektes—hoopt zich bloed, pus (ettervocht) of overtollig sereus vocht op in gebieden waar het lichaam dit niet zelf kan afvoeren. Precies op dat moment komt een medisch hulpmiddel, een ‘drain’, in beeld. Drains verwijderen ongewenst vocht, ondersteunen het natuurlijke genezingsproces, versnellen het herstel en verminderen het infectierisico.

Wat is een drain en waarom is het belangrijk bij een operatie?

Een drain is eenvoudig gezegd een “buis” of “kanaal” die na een operatie of verwonding wordt gebruikt om ongewenste vloeistoffen (bloed, etter, lymfe, enz.) uit het lichaam af te voeren. Net zoals een gootsteen een afvoerpijp heeft om verstopping te voorkomen, biedt een chirurgische drain overtollig vocht in gewond weefsel een “uitgang” zodat het kan “wegstromen”.

Opstapeling van bloed (hematoom) of weefselvocht (seroom) na een ingreep kan het herstel vertragen en het infectierisico verhogen. Daarom plaatsen chirurgen na bepaalde operaties drains om controle te houden. Van grote buikoperaties tot plastische chirurgie zoals borstreconstructie, worden drains veel gebruikt. Deze kleine, maar effectieve hulpmiddelen verwijderen ongewenste “plassen” in het lichaam, zodat weefsels sneller en gezonder aan elkaar kunnen hechten.

Waarom zijn drains belangrijk? Overtollig vocht rond een wond of incisie biedt een ideale voedingsbodem voor bacteriën. Het kan ook weefsellaagjes uit elkaar duwen, waardoor wondranden niet goed kunnen sluiten. Hier komt de waarde van de drain naar voren: door regelmatig vocht af te voeren wordt het wondgebied schoner gehouden en verloopt het herstel sneller.

Hoe werkt een drain om vocht uit het lichaam te verwijderen?

Drains zijn grofweg onder te verdelen in passieve en actieve systemen. Passieve drains werken op zwaartekracht of capillaire werking (vocht trekt door een smalle kanaal). Klassieke rubberen of plastic lintdrains (“Penrose-drains”) leiden het vocht uit de wond via drukverschillen, zonder externe zuiging—zoals een raam openzetten en de lucht naar binnen laten stromen.

Actieve drains werken met onderdruk of vacuüm. Een bekend voorbeeld is de Jackson-Pratt (JP) drain. Dit is een dunne slang die in het operatiegebied wordt geplaatst, met aan de buitenkant een zacht “bolletje” (reservoir). Wanneer het bolletje wordt ingedrukt en afgesloten, ontstaat vacuüm dat vocht uit de wond trekt—net als een stofzuiger. Hierdoor blijft het gebied droog en wordt ophoping van bloed of lymfe voorkomen.

De drain moet correct geplaatst zijn voor een goede werking. Zit hij te ver van het doelgebied of niet goed gericht, blijft vocht zich ophopen. Weefselgroei kan de drain verstoppen—net zoals kalk in een afvoerbuis. Patiënten met een drain blijven daarom soms langer in het ziekenhuis of krijgen instructies voor thuis (lijn controleren, bolletje legen).

Wanneer worden drains doorgaans na een operatie gebruikt?

Het gebruik van drains is bijna routine bij bepaalde operaties. Bij orthopedische ingrepen—vooral grote gewrichtsvervangingen—voorkomt de drain dat bloed zich ophoopt, wat anders bacteriën zou aantrekken. In buikoperaties (darm, maag) voert de drain vocht of lucht uit risicogebieden af, wat het herstel vergemakkelijkt.

Bij borstoperaties en buikwandcorrecties voorkomt de drain seroomvorming. Brede losmaking van weefsel creëert een holte onder de huid waar lymfe zich kan ophopen; de drain leegt deze “ruimte”, net als een kelder die leeggepompt wordt.

Toch is het gebruik niet altijd noodzakelijk. Sommige chirurgen gebruiken drains alleen indien nodig, anderen slaan ze bij kleine ingrepen over. De beslissing hangt af van de situatie van de patiënt, de techniek en de ervaring van de chirurg. Bij hoofd-halschirurgie is een kleine incisie soms drainloos, maar bij grotere dissecties wordt wel een drain geplaatst. Kortom: plaatsing gebeurt altijd na risico-inschatting.

Welke verschillende soorten drains zijn er?

• Open drains (passief): Klassieke Penrose- of gegolfde rubberen/plastic drains. Vocht stroomt uit de wond op gaas door zwaartekracht of drukverschil. Simpel en goedkoop, maar meer infectierisico vanwege de open verbinding.
• Gesloten drains (actief of passief): Hier hoort een opvangzakje of bolletje bij dat het systeem afsluit van de buitenwereld. Jackson-Pratt (JP) of Hemovac-drains werken met onderdruk in een reservoir. Door het gesloten systeem is de kans op infectie kleiner.
• Mini-vacuümdrains: Voor kleinere ingrepen met weinig vocht. Ook zuigend, maar beperkte capaciteit.
• Redivac drains: Hoge zuigkracht voor grote operaties waarbij krachtig afzuigen nodig is. Het sterke vacuüm voorkomt grote bloed- of vochtophoping.
• Pigtail drains: Voor diepere holtes zoals buik of borstkas waar vocht lokaal blijft. De gekrulde tip verankert zich in het weefsel en draineert een groot gebied.
• Borstdrain (thoraxdrain): Voert lucht of vocht uit de pleuraholte af, herstelt de negatieve druk in de borstkas—belangrijk na longproblemen of effusies.

De juiste drain kiezen, is net zo belangrijk als het juiste gereedschap voor de klus kiezen.

Hoe wordt een drain in het lichaam geplaatst?

De plaatsing van een drain is een bewuste stap tijdens de operatie. Aan het einde van de ingreep of tijdens de voorbereiding kiest de chirurg de optimale plek, soms met behulp van echo of CT.

Meestal is een drain een dun, flexibel slangetje. De chirurg maakt een kleine incisie of steekgaatje in de huid en schuift de drain naar het operatiegebied—eventueel met een geleider (trocart). De tip komt op de juiste plaats te liggen, het uiteinde steekt uit de huid en wordt vastgezet met hechtingen of fixatiemateriaal. Een pleister beschermt de insteekplaats. Bij een actief systeem wordt een bolletje of reservoir aangesloten en ontstaat zuiging; bij een passieve drain loopt het vocht in een zakje of op gaas.

Daarna controleert het team op lekkage, knikken of blokkades. Als alles werkt, wordt de wond gesloten en de patiënt wakker gemaakt. De plaatsing is voltooid.

Wat zijn de voordelen van een drain na een operatie?

Drains bieden verschillende voordelen na een operatie. Het belangrijkste is het verminderen van het infectierisico. Overtollig vocht is een “voedzame soep” voor bacteriën; snelle afvoer ontneemt microben deze kans. Hematoom- of seroomvorming zijn ideale voedingsbodems voor bacteriën—verwijdering remt kolonisatie.

Drains verminderen ook pijn en zwelling. Vocht onder spanning drukt op weefsel, wat ongemak geeft. Door te draineren vermindert de druk, wat comfort en mobiliteit vergroot—vooral bij orthopedische ingrepen is dit belangrijk voor vroege revalidatie.

Verder versnellen drains het genezingsproces. Twee oppervlakken groeien het best aan elkaar zonder vocht ertussen—zoals twee vellen papier die alleen plakken als ze droog zijn. Doorlopend draineren verwijdert deze barrière, zodat weefsels goed kunnen “verlijmen”.

Tot slot helpen drains complicaties vroegtijdig op te sporen. Plotselinge kleur- of volumeveranderingen in het drainagevocht na buikoperaties kunnen lekken of bloedingen verraden—waardoor snelle actie mogelijk is.

Wat zijn mogelijke complicaties van het gebruik van een drain?

• Infectie: Een drain vormt een brug tussen het inwendige en de buitenwereld, wat een infectieroute kan zijn. Roodheid, lekkage of koorts bij de insteek vraagt om snelle actie—vaak antibiotica of drainwissel.
• Pijn en ongemak: Patiënten kunnen pijn, steken of schuren voelen. Juiste verzorging en fixatie beperken dit.
• Verstopping of breuk: Stolsels, weefselresten of slechte verzorging kunnen de lijn verstoppen. Heel soms breekt het slangetje af en blijft er een deel achter—dan is een extra ingreep nodig.
• Weefselschade of verkeerde plaatsing: Een verkeerd geplaatste drain kan gezond weefsel beschadigen, vooral bij gevoelige gebieden (gewrichten, hersenen, borstkas). Plaatsing vereist dus zorgvuldigheid.
• Aanhoudend seroom of hematoom: Blijft vocht zich ophopen door verstopping of slechte verzorging, dan kunnen extra maatregelen nodig zijn (spoelen of drainwissel).

Deskundige plaatsing, regelmatige verzorging, hygiëne en het strikt opvolgen van instructies beperken deze risico’s.

Hoe lang blijft een drain na een operatie zitten?

De duur hangt af van het soort operatie, de conditie van de patiënt en de hoeveelheid drainage per dag. Sommige drains blijven slechts een paar dagen; andere weken. Waar het risico hoog is, wordt de drain langer gehouden.

Na buikoperaties blijft de drain vaak zitten tot de dagelijkse opbrengst onder een bepaalde grens ligt (bijv. 20–30 ml/dag) gedurende een aantal dagen. Bij hoofd-halschirurgie wordt de drain vaak sneller verwijderd, omdat de vochtopbouw beperkt is. Bij gewrichtschirurgie is dat meestal 2–3 dagen; bij grotere rugoperaties 5–6 dagen. Bij borst- of buikwandcorrecties blijft een drain soms 1–2 weken of langer, afhankelijk van het herstel.

Omdat het infectierisico stijgt bij langdurig laten zitten, kiezen artsen altijd voor “zo kort als mogelijk, zo lang als nodig”. De dagelijkse output bepaalt het moment van verwijderen.

Hoe moet een patiënt thuis een drain verzorgen?

Doordat ziekenhuisopnames steeds korter worden, gaan veel mensen met drain naar huis. Basiskennis is dan belangrijk.

Eerste regel: hygiëne. Verschoon het verband minimaal dagelijks (of volgens instructie). Was de handen grondig en desinfecteer ze. Reinig de insteekplaats voorzichtig met schoon gaas en dek af met het aanbevolen verband.

Bij een actieve drain (zoals JP) moet het bolletje regelmatig worden geleegd en het volume gemeten. Knijp het bolletje samen om het vacuüm te herstellen. Noteer de hoeveelheid, kleur en geur van het drainagevocht; meld plotseling veel bloed, dikke pus of een vieze geur meteen aan de arts.

Voorkom verstopping door de drain te “strippen” of “melken”—voorzichtig van het lichaam naar buiten masseren, indien aangeraden. Doe dit behoedzaam om scheuren te voorkomen. Zie je scheurtjes, breuken of lekkage? Neem direct contact op met een arts.

Bescherm de drain tegen losschieten: draag losse, makkelijk openende kleding en gebruik waterdichte bescherming bij het douchen. Zo voorkom je complicaties en verloopt het leven met een drain soepeler.

Wat gebeurt er als een drain verstopt raakt of niet meer werkt?

Een verstopte drain uit zich als plotseling minder of geen afvoer. Vocht hoopt zich dan inwendig op, met infectie- of drukproblemen tot gevolg—zoals een gootsteen die verstopt raakt en overloopt.

Het eerste teken is dat het opvangreservoir leeg blijft. Controleer de lijn op knikken of stolsels aan de buitenkant; maak deze zo nodig recht. Blijft het probleem, dan kan een prop of weefsel binnenin de drain blokkeren.

De arts kan adviseren om te strippen, voorzichtig te spoelen met steriele zoutoplossing of de drain te vervangen. Lang wachten ondermijnt het nut van de drain—monitor het dagelijks en neem bij twijfel snel contact op. Zo voorkom je complicaties en bespoedig je het herstel.

Dr. Erman Ak

Op. Dr. Erman Ak studeerde in 2014 af aan Ankara Hacettepe Tıp en voltooide zijn specialisatie aan de Istanbul University Çapa Medical Faculty. Hij volgde een geavanceerde microscopische chirurgieopleiding in Taiwan en, als ISAPS-beurzenhouder in Italië, training in gezichts- en borstesthetiek. Dr. Ak beschikt over het Europese Unie’s Esthetische Plastische Chirurgie kwalificatiecertificaat van EBOPRAS en heeft bijgedragen aan de oprichting van de afdeling Plastische Chirurgie in het Başakşehir Çam en Sakura Ziekenhuis. Momenteel ontvangt hij patiënten uit Turkije en diverse andere landen in zijn kliniek in Nişantaşı.