Postoperatieve constipatie ontstaat door een combinatie van factoren zoals de gebruikte anesthesiemiddelen, de medicatie die voor pijnbestrijding wordt gegeven, immobiliteit tijdens de herstelfase en de natuurlijke stressreactie van het lichaam op de operatie, wat samen leidt tot een vertraging van de darmbewegingen. Deze na esthetische chirurgie veel voorkomende toestand is niet alleen een comfortprobleem; ze kan door de drang om te persen de integriteit van het zorgvuldig bereikte chirurgische resultaat in gevaar brengen. Het beheer en de preventie van dit probleem zijn mogelijk met de juiste voeding en vochtinname die al in de preoperatieve periode beginnen, moderne pijnbestrijdingsbenaderingen en weloverwogen stappen tijdens het herstel.

Inhoudsopgave

Waardoor wordt constipatie na een operatie veroorzaakt?

Het is niet mogelijk postoperatieve constipatie aan één enkele schuldige toe te schrijven. Deze toestand is meestal als een “perfecte storm” die ontstaat wanneer meerdere factoren samenkomen. Tijdens het operatieproces wordt je lichaam blootgesteld aan vele interne en externe invloeden, en je spijsverteringssysteem blijft daar niet van gevrijwaard. Om deze complexe situatie beter te begrijpen, bekijken we vier hoofdfactoren die de weg effenen voor constipatie: anesthesie, pijnstillers, immobiliteit en de natuurlijke stressrespons van het lichaam op de operatie.

De eerste van deze factoren, algehele anesthesie, is de eerste dominosteen die het constipatieproces in gang zet. De medicijnen die tijdens de operatie worden toegediend om je te laten slapen en pijn te blokkeren, brengen niet alleen de hersenfuncties maar ook de gladde spieren van je spijsverteringsstelsel tijdelijk in “slaapmodus”. De ritmische samentrekkingen die de darmen helpen het voedsel voort te stuwen, oftewel de peristaltiek, vertragen of stoppen tijdelijk volledig. Deze voorbijgaande darmtraagheid zet de eerste stap richting constipatie. Zelfs wanneer het effect van de anesthesie begint af te nemen, kost het tijd voordat de darmen hun normale ritme hervinden. Terwijl de dunne darmen zich binnen enkele uren herstellen, kan het een tot twee dagen duren voordat de maag en vooral de dikke darm weer op volle capaciteit functioneren.

De factor die het proces voortzet en meestal het meest verergert, zijn de krachtige pijnstillers die na de operatie worden gebruikt om de pijn onder controle te houden. Vooral de medicijnen die bekend staan als de opioïdgroep zijn zeer effectief in pijnstilling, maar hebben aanzienlijke vertragende effecten op het spijsverteringsstelsel. Deze middelen binden niet alleen aan de pijncentra in de hersenen, maar ook aan speciale receptoren die overvloedig aanwezig zijn in de darmwand en zetten een reeks ongunstige effecten in gang:

Krachtige pijnstillers beïnvloeden de darmen op meerdere manieren.
Ze vertragen de natuurlijke voortstuwende bewegingen van de darmen.
Ze veroorzaken een overmatige waterabsorptie uit de ontlasting.
Ze verminderen de maag- en darmsappen die de spijsvertering ondersteunen.
Ze verhogen de spanning van de spieren rond de anus, waardoor ontlasting wordt bemoeilijkt.

Het meest kritieke punt bij deze medicijnen is dat, hoewel het lichaam na verloop van tijd tolerantie kan ontwikkelen voor andere bijwerkingen (zoals slaperigheid), het geen tolerantie ontwikkelt voor het obstiperende effect. Met andere woorden: zolang je het medicijn gebruikt, blijft het risico op constipatie bestaan.

Het derde deel van de vergelijking is immobiliteit. Lichamelijke activiteit is de beste vriend van de darmen. Vooral na een buikwandcorrectie, borstchirurgie of uitgebreide lichaamscontourende ingrepen moet je, om de hechtingen te beschermen en de genezing goed te laten verlopen, een bepaalde tijd rusten en zware activiteiten vermijden. Deze verplichte rustperiode neemt echter het natuurlijke stimulerende effect van zwaartekracht en beweging op de darmen weg. Vertraagde bloedsomloop en afgenomen fysieke activiteit leiden tot een vertraging van het spijsverteringssysteem.

Wat kan er preoperatief worden gedaan om het risico op constipatie te verminderen?

Het meest effectieve wapen in de strijd tegen postoperatieve constipatie is een proactieve aanpak. In plaats van het probleem pas aan te pakken wanneer het zich voordoet, kun je het risico aanzienlijk verminderen met eenvoudige maar effectieve maatregelen die je treft nog vóór je op de operatietafel ligt. Dit betekent dat je vanaf het begin de controle over je herstelproces in handen neemt.

De eerste stap in dit proces is het gesprek dat je vóór de operatie met je arts voert. Tijdens dit gesprek komen je normale stoelganggewoonten en eventuele voorgeschiedenis van chronische constipatie uitgebreid aan bod. Als je al een aanleg voor constipatie hebt, word je geïnformeerd dat dit na de operatie duidelijker kan optreden en wordt er een persoonlijk preventieplan opgesteld. Het doel van dit gesprek is niet om je ongerust te maken, maar juist om je te informeren en je tot een actief onderdeel van je herstel te maken.

Het belangrijkste onderdeel van deze voorbereiding is het optimaliseren van je voeding en vochtinname. Kleine dieetveranderingen in de week vóór de operatie kunnen, door je weerstand te verhogen, een groot verschil maken.

Enkele vezelrijke voedingsmiddelen die je in de week voor de operatie aan je dieet kunt toevoegen, zijn:

Havermout
Roggebrood
Volkorenbrood
Linzen
Kikkererwten
Gedroogde bonen
Appel
Peren
Gedroogde pruimen
Broccoli
Wortel
Spinazie

Evenzo zijn er ook voedingsmiddelen waarvan je de inname in deze periode moet verminderen:

Sterk bewerkte voorverpakte producten
Witbrood
Witte rijst
Witte pasta
Vette kazen en zuivelproducten
Rundvlees

Een ander onderwerp dat minstens zo belangrijk is als voeding, is voldoende vochtinname. Wanneer het lichaam uitgedroogd raakt, onttrekt het meer water aan de ontlasting in de darmen, waardoor de ontlasting harder wordt en de passage bemoeilijkt. In de dagen vóór de operatie moet je streven naar ten minste 2–2,5 liter water per dag. Als water drinken lastig is, kunnen kruidenthee of versgeperste suikervrije vruchtensappen goede alternatieven zijn. Koffie, zwarte thee en cola hebben echter een vochtafdrijvend effect en kunnen het vochtverlies vergroten; het is daarom nuttig de consumptie ervan in deze periode te beperken:

In sommige gevallen, vooral bij patiënten met een voorgeschiedenis van chronische constipatie, kan het worden aangeraden om één of twee dagen vóór de operatie te beginnen met een vrij verkrijgbaar ontlastingsverzachter. De gedachte hierachter is om de darminhoud te verzachten voordat de effecten van anesthesie en pijnstillers beginnen, zodat alles vlotter verloopt. Het is echter belangrijk te weten dat dit niet voor iedereen nodig is en dat de effectiviteit ervan niet zo groot is als die van de basisstrategieën: juiste voeding en voldoende vochtinname. De juiste beslissing hierover wordt het best genomen door je arts, die je risicofactoren beoordeelt. De prioriteit moet altijd liggen bij natuurlijke methoden, vóór medicatie.

Hoe gaat constipatie na een operatie over?

Wanneer je tijdens de herstelperiode met constipatie te maken krijgt, zijn er veel effectieve en veilige methoden die je zonder paniek kunt toepassen. De behandeling moet worden benaderd met een veelzijdige strategie die bestaat uit medicatievrije, natuurlijke methoden en moderne pijnbestrijdingsstrategieën. Het doel is niet alleen het symptoom te verlichten, maar in te grijpen op de onderliggende oorzaken.

Is het mogelijk constipatie zonder medicatie te beheersen?

Ja, absoluut, en dit zijn zelfs de eerste methoden die moeten worden geprobeerd. Oplossingen zonder medicatie helpen het lichaam zijn natuurlijke ritme te hervinden en brengen geen risico op bijwerkingen met zich mee.

Vroeg mobiliseren staat daarbij voorop. Hoewel rusten in de postoperatieve periode belangrijk is, betekent dit niet dat je voortdurend moet blijven liggen. Zo vroeg mogelijk als je arts toestemming geeft—meestal op de eerste dag na de operatie—opstaan en korte, frequente wandelingen maken in de kamer of gang behoren tot de krachtigste prikkels die de darmmobiliteit (peristaltiek) stimuleren. Wandelen activeert niet alleen de darmen, maar versnelt ook de bloedsomloop en vermindert zo het risico op ernstigere complicaties zoals bloedstolsels in de benen (diepveneuze trombose).

Voldoende vochtinname is eveneens van cruciaal belang. Voor zelfherstel heeft het lichaam water nodig. Veel water drinken houdt de ontlasting zacht en vergemakkelijkt de passage. Daarnaast kan pruimensap, dat sorbitol bevat—een natuurlijke laxans—tijdens deze periode zeer nuttig zijn. Een glas lauw pruimensap op een nuchtere maag in de ochtend kan je darmen zachtjes stimuleren.

Je voedingspatroon beïnvloedt ook je herstelsnelheid. Zodra je arts orale voeding toestaat, moet je vezelrijke voedingsmiddelen geleidelijk aan weer in je dieet opnemen. In plaats van grote en zware maaltijden is het beter kleine, frequente maaltijden te eten, zodat het spijsverteringsstelsel zonder overbelasting continu blijft functioneren. Gekookte groenten, soepen, compotes en vers fruit zijn goede starters.

Waarom is moderne pijnbestrijding zo belangrijk in het voorkomen van constipatie?

De meest revolutionaire en effectieve strategie bij het voorkomen van postoperatieve constipatie is het minimaliseren van de behoefte aan krachtige (opioïde) pijnstillers. Moderne anesthesie- en chirurgische benaderingen streven ernaar de pijn te beheersen met meerdere methoden die via verschillende mechanismen werken, in plaats van met één enkel medicijn. Deze benadering van “multimodale pijnbestrijding” vermindert het gebruik van opioïden—de meest hardnekkige oorzaak van constipatie—drastisch.

Deze moderne aanpak bestaat uit een combinatie van verschillende methoden.

Preoperatieve pijnstilling (pre-emptieve analgesie)
Regionale zenuwblokkades (zoals TAP- en PECS-blokken)
Langwerkende lokale anesthetica
Regelmatige postoperatieve, niet-opioïde medicijnen

Een van de hoekstenen van deze aanpak zijn de regionale zenuwblokkades die tijdens de operatie worden toegepast. Bij een buikwandcorrectie bijvoorbeeld wordt met een techniek die “TAP-blok” wordt genoemd, gericht op de zenuwen in de buikwand, alleen het operatiegebied gedurende uren verdoofd. Op vergelijkbare wijze worden bij borstoperaties met het “PECS-blok” de pijnsignalen in het borstgebied geblokkeerd. Een andere effectieve methode is het injecteren van langwerkende lokale anesthetica in het operatiegebied. Deze speciale medicijnen kunnen tot 72 uur effect hebben, waardoor je de eerste, meest pijnlijke drie dagen van de genezing bijna pijnvrij doorkomt.

Dankzij deze geavanceerde technieken heb je in de postoperatieve periode meestal genoeg aan eenvoudige, niet-opioïde pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen. Krachtige opioïden worden uitsluitend bewaard als “redmiddel” voor plotselinge, hevige pijnaanvallen wanneer de basispijnstillers onvoldoende zijn. Deze strategie elimineert niet alleen het risico op constipatie, maar ook andere bijwerkingen van opioïden, zoals misselijkheid, extreme slaperigheid en duizeligheid, en biedt zo een veel comfortabeler en sneller herstel. Hoewel deze technieken op het eerste gezicht duurder lijken dan standaardmethoden, zijn ze, rekening houdend met de tijd, moeite en extra kosten die nodig zijn voor het beheer van constipatie en andere complicaties, in feite een onschatbare investering die je chirurgisch resultaat en comfort beschermt.

Welke opties zijn er wanneer medicamenteuze behandeling van constipatie nodig is?

Als, ondanks alle preventieve maatregelen en natuurlijke methoden, constipatie toch ontstaat, kan medische hulp nodig zijn. In dat geval wordt meestal een stapsgewijze medicamenteuze aanpak gevolgd, van eenvoudig naar krachtiger. Het doel is te beginnen met de mildste optie met het minste bijwerkingenpotentieel en alleen over te stappen op krachtigere behandelingen indien nodig. Het is belangrijk om vóór het gebruik van deze medicijnen altijd je arts of apotheker te raadplegen.

Ontlastingsverzachters

Deze medicijnen worden meer gebruikt om constipatie te voorkomen of zeer milde symptomen te beheersen dan om deze te behandelen.

Werkingsmechanisme: Ze verlagen de oppervlaktespanning van de ontlasting, waardoor water in de ontlasting kan dringen en deze zachter wordt.
Voorbeelden: Capsules of siropen met natriumdocusaat.
Doel: De ontlasting zacht houden, vooral in situaties waarin persen absoluut onwenselijk is (zoals na een buikwandcorrectie).
Belangrijke opmerking: Ze hebben geen directe stimulerende werking op de darmen en zijn daarom vaak onvoldoende om gevestigde constipatie op te lossen.

Osmotische laxativa

Deze groep is doorgaans de eerstekeus farmacologische optie bij bestaande constipatie.

Werkingsmechanisme: Ze blijven in de darm en trekken water aan uit de omliggende weefsels de darm in. De toename van water verzacht de ontlasting en vergroot het volume, waardoor de natuurlijke samentrekkingen van de darmen worden gestimuleerd.
Voorbeelden: Polyethyleenglycol (meestal in poedervorm om in water te mengen) of lactulose en magnesiumhydroxide (in siroopvorm).
Doel: Lichte tot matige constipatie veilig en effectief oplossen.
Werkingsduur: Ze werken meestal langzaam en zacht binnen 1 tot 3 dagen.

Stimulerende laxativa

Deze medicijnen zijn een krachtigere optie waarnaar wordt gegrepen wanneer andere methoden falen.

Werkingsmechanisme: Ze stimuleren rechtstreeks de zenuwen in de darmwand en veroorzaken krachtige, voortstuwende samentrekkingen (peristaltiek).
Voorbeelden: Tabletten of druppels met senna (sennosiden) of bisacodyl.
Doel: Hardnekkige constipatie die niet reageert op andere behandelingen.
Belangrijke opmerking: Ze hebben een grotere kans op buikkrampen en zijn strikt geschikt voor kortdurend gebruik. Langdurig gebruik kan leiden tot darmtraagheid.

Rectale behandelingen (zetpil of klysma)

Deze methoden worden gereserveerd voor situaties waarin ontlasting in het rectum vastzit en snelle verlichting nodig is.

Werkingsmechanisme: Zetpillen zorgen plaatselijk voor glijmiddel en stimulatie, terwijl klysma’s vloeistof in het rectum brengen, de vastzittende ontlasting verzachten en een krachtige ledigingsreflex opwekken.
Voorbeelden: Zetpillen met glycerine of bisacodyl, kant-en-klare klysmasets.
Doel: Ernstige fecale impactie of dringende situaties waarin orale laxativa geen effect hebben.
Werkingsduur: Ze werken meestal zeer snel, binnen 15 tot 60 minuten.

In de postoperatieve periode is het doorgaans veiliger om vooral volumevergrotende (bulk-vormende) laxativa (zoals psylliumzaad) te vermijden. Voor een effectieve werking moeten deze laxativa met veel water worden ingenomen. Bij een patiënt die in de postoperatieve periode niet voldoende vocht kan innemen, kunnen deze middelen water absorberen en in de darmen een harde massa vormen, waardoor de constipatie verergert en zelfs een gevaarlijke darmafsluiting kan veroorzaken.

Welke symptomen wijzen op meer dan alleen constipatie?

Bij het beheersen van postoperatieve constipatie is het van levensbelang om te weten welke symptomen normaal en beheersbaar zijn en welke een “rode vlag” vormen die onmiddellijke medische interventie vereist. Dit onderscheid kunnen maken stelt je in staat mogelijke ernstige complicaties vroegtijdig te herkennen en te voorkomen.

Normale postoperatieve constipatiesymptomen zijn doorgaans hinderlijk maar niet gevaarlijk. Hieronder vallen een afname van de stoelgangfrequentie, een opgeblazen gevoel, winderigheid en milde buikklachten. Sommige symptomen wijzen echter op meer dan simpele constipatie en kunnen duiden op een darmobstructie of een ernstige darmluiheid (ileus).

Als je een van de volgende “rode vlag”-symptomen ervaart, beschouw de situatie dan niet als eenvoudige constipatie en zoek onmiddellijk medische hulp:

Ernstige en toenemende buikpijn
Zichtbare, harde zwelling in de buik
Onvermogen om winden te laten
Aanhoudende misselijkheid en braken (vooral galachtig of met een sterke geur)
Ondanks toegepaste behandelingen 4–5 dagen of langer helemaal geen stoelgang
Koorts of rillingen
Bloed in de ontlasting of rectale bloeding

Deze symptomen kunnen een aanwijzing zijn voor een mechanische obstructie of een doorbloedingsstoornis in de darmen en moeten zonder tijdverlies op een spoedeisende hulp worden beoordeeld.

Daarnaast is het, hoewel het niet direct verband houdt met esthetische chirurgie, nuttig om de symptomen te kennen van het uiterst zeldzame maar urgente neurologische syndroom cauda equina, dat zich kan uiten met darmfunctiestoornissen. Deze aandoening ontstaat door beknelling van de zenuwbundel in het onderste deel van het ruggenmerg en vereist onmiddellijke interventie om blijvende schade te voorkomen.

De alarmerende symptomen van het cauda equina-syndroom zijn:

Ernstige lage rugpijn
Pijn, gevoelloosheid of zwakte die naar beide benen uitstraalt
Gevoelsverlies of gevoelloosheid in het “zadelgebied” dat de genitaliën, anus en binnenkant van de dijen omvat
Nieuw ontstane urineretentie of urine-incontinentie (verlies van controle over de blaas)
Nieuw ontstane fecale incontinentie (verlies van controle over de darmen).

Dr. Erman Ak

Op. Dr. Erman Ak who is one of the best cosmetic and plastic surgeon in Turkey, completed his specialization at Istanbul University Çapa Medical Faculty. He received advanced microsurgery training in Taiwan and, as an ISAPS fellow in Italy, training in facial and breast aesthetics. Dr. Ak holds the European Union Aesthetic Plastic Surgery qualification certificate from EBOPRAS and contributed to the establishment of the Plastic Surgery Department at Başakşehir Çam and Sakura Hospital. He currently accepts patients from Turkey and various other countries at his clinic in Nişantaşı.