Wat is esthetische verslaving? Wat is niet?

Tegenwoordig associeert men “esthetiek” vaak met schoonheid, zelfvernieuwing of kleine ingrepen om het uiterlijk te verbeteren. Natuurlijk kunnen esthetische chirurgie en medische esthetiek mensen helpen zich gelukkiger en zelfverzekerder te voelen – tot op zekere hoogte. Maar wanneer verandert een “gezonde wens tot verandering” in een “obsessieve afhankelijkheid”? Het antwoord op die vraag leidt ons naar het begrip “esthetische afhankelijkheid”. Esthetische afhankelijkheid verwijst naar een gedragsmatige afhankelijkheid waarbij de drang om het uiterlijk te veranderen zo intens wordt dat het zowel de mentale als fysieke gezondheid negatief beïnvloedt. Het is belangrijk op te merken dat het laten uitvoeren van enkele kleine ingrepen om zich beter te voelen, op zichzelf nog geen afhankelijkheid vormt. De kernvraag is of deze ingrepen worden uitgevoerd met realistische verwachtingen, met oog voor emotionele gezondheid en de integriteit van het lichaam.

Wat is Esthetische Chirurgische Afhankelijkheid?

Esthetische chirurgische afhankelijkheid wordt gekenmerkt door het voortdurende ontevreden zijn over het eigen fysieke uiterlijk, ondanks herhaalde ingrepen. De onderliggende drijfveer is vaak een diepe psychologische ontevredenheid of angst, waarbij de persoon probeert deze negatieve gevoelens te compenseren door steeds weer nieuwe operaties of behandelingen te ondergaan. Zelfs als anderen complimenten geven, blijft er in de innerlijke beleving een gevoel van tekortkoming bestaan. Deze persoon kan opeenvolgende operaties ondergaan en zelfs van de ene specialist naar de andere springen als een chirurg aangeeft dat verdere ingrepen niet wenselijk zijn.

Dit gedrag vertoont veel overeenkomsten met Body Dysmorphic Disorder (BDD), waarbij een individu een overdreven bezorgdheid heeft over vermeende gebreken in het uiterlijk. Bij BDD kan de persoon zelfs met minimale afwijkingen als ernstig onvolmaakt ervaren worden en steeds op zoek gaan naar de “perfecte” oplossing. In de context van esthetische afhankelijkheid leidt het herhaaldelijk ondergaan van ingrepen vaak tot een vicieuze cirkel waarin de gewenste “perfecte” uitstraling nooit wordt bereikt, wat kan resulteren in ernstige psychische en sociale problemen, zoals depressie, sociale isolatie en financiële moeilijkheden.

Wat Zijn de Kenmerken van Esthetische Chirurgische Afhankelijkheid?

Er zijn enkele specifieke gedrags- en denkwijzen die kunnen wijzen op een esthetische chirurgische afhankelijkheid:

• Aanhoudende Ontevredenheid: De persoon voelt zich nooit volledig tevreden met de resultaten, ongeacht het aantal operaties of behandelingen. Zelfs na ingrepen blijft er een constante onrust en het gevoel dat er nog iets moet worden “verbetert”.
• Herhaalde Ingrepen in Korte Tijdsintervallen: Normaal gesproken vergt een operatie een lange herstelperiode, maar een esthetische afhankelijkheid kan resulteren in het plannen van nieuwe ingrepen voordat de vorige volledig is genezen. Dit duidt op een onmiddellijke drang naar verandering in plaats van een weloverwogen beslissing.
• Zoeken naar Meerdere Specialisten: Wanneer een chirurg aangeeft dat verdere operaties niet nodig zijn, gaat de persoon vaak op zoek naar een andere specialist in de hoop een ander resultaat te behalen.
• Financiële en Sociale Last: De voortdurende ingrepen kunnen leiden tot ernstige financiële problemen, en de obsessie met uiterlijke perfectie kan sociale relaties en werkprestaties negatief beïnvloeden.
• Realistische Verwachtingen Ontbreken: De afhankelijkheid wordt vaak gevoed door onrealistische verwachtingen, zoals de overtuiging dat een ingreep alle problemen zal oplossen of dat een “perfect” uiterlijk gegarandeerd is na elke behandeling.

Wat is de Rol van Body Dysmorphic Disorder?

Body Dysmorphic Disorder (BDD) speelt vaak een cruciale rol in esthetische afhankelijkheid. Personen met BDD zijn zo gefixeerd op vermeende imperfecties dat zij elke kleine afwijking als een ernstig probleem ervaren. Zelfs als anderen hen verzekeren dat ze er mooi uitzien, blijft de innerlijke overtuiging bestaan dat zij gebreken hebben die gecorrigeerd moeten worden. Hierdoor zoeken zij steeds opnieuw naar ingrepen, in de hoop dat deze ingrepen hen eindelijk de “perfecte” uitstraling zullen geven. Echter, omdat de basis van het probleem in de perceptie van het lichaam ligt en niet in een objectief meetbare afwijking, leidt elke nieuwe ingreep vaak tot meer teleurstelling en versterkt het de vicieuze cirkel van afhankelijkheid.

Welke Invloed Heeft Maatschappelijke Druk op Esthetische Afhankelijkheid?

De maatschappij speelt een enorme rol in het vormen van onze schoonheidsnormen. Media, reclame, films en sociale media presenteren vaak een beeld van perfectie dat onrealistisch is en moeilijk te bereiken. Deze constante blootstelling aan gefilterde en bewerkte beelden kan leiden tot een vertekend zelfbeeld, waarbij mensen hun eigen natuurlijke schoonheid gaan bekritiseren. Dit kan resulteren in een voortdurende drang om er “beter” uit te zien, waardoor de neiging ontstaat om herhaaldelijk naar esthetische ingrepen te grijpen.

Specifiek:

• Sociale Media en Vergelijking: Het zien van constant perfecte beelden en “idealiter” bewerkte foto’s kan leiden tot het gevoel dat men niet aan de norm voldoet. Dit kan de druk verhogen om esthetische ingrepen te ondergaan om aan deze standaarden te voldoen.
• Veranderende Schoonheidsidealen: Wat als mooi wordt beschouwd, verandert door de tijd heen. Wat ooit als normaal werd gezien, kan later als een tekortkoming worden ervaren. Deze voortdurende verschuiving kan bijdragen aan de drang om voortdurend het eigen uiterlijk te “vernieuwen”.
• Culturele en Gendergerelateerde Factoren: Historisch gezien werden esthetische ingrepen vooral geassocieerd met vrouwen. Tegenwoordig voelen ook mannen steeds meer de druk om aan bepaalde esthetische normen te voldoen, wat de algemene vraag naar cosmetische operaties doet toenemen.

Wat Zijn de Risico’s van Herhaalde Esthetische Ingrepen?

Het herhaaldelijk ondergaan van esthetische ingrepen kan ernstige risico’s met zich meebrengen, niet alleen op fysiek vlak maar ook psychologisch:

• Fysieke Complicaties: Herhaalde operaties kunnen leiden tot verstoringen in de weefselstructuur, chronische ontstekingen, littekenvorming en soms blijvende schade aan de huid of het omliggende weefsel.
• Anesthesie-Risico’s: Elke ingreep onder algemene narcose verhoogt de kans op complicaties zoals hart- en ademhalingsproblemen. Bij herhaalde operaties stapelen deze risico’s zich op.
• Financiële en Sociale Last: De kosten van opeenvolgende ingrepen kunnen fors oplopen en leiden tot financiële problemen. Tevens kunnen sociale relaties en werkprestaties worden beïnvloed door de voortdurende focus op uiterlijke perfectie.
• Psychologische Impact: Telkens wanneer de gewenste resultaten uitblijven, kan dit leiden tot gevoelens van teleurstelling, depressie en een verdere drang naar ingrepen. Dit kan een vicieuze cirkel vormen waarbij elke nieuwe operatie de afhankelijkheid alleen maar versterkt.

Kan Therapie Helpen bij het Overwinnen van Esthetische Afhankelijkheid?

Esthetische afhankelijkheid is, ondanks de focus op uiterlijke verschijning, in wezen een psychologisch probleem. Therapie, met name Cognitieve Gedragstherapie (CGT), kan zeer effectief zijn bij het doorbreken van deze vicieuze cirkel. CGT richt zich op het identificeren en veranderen van negatieve denkpatronen en gedragingen. Door bijvoorbeeld de gedachte “Mijn neus is te krom, niemand zal me mooi vinden” uit te dagen, kan men beginnen met het ontwikkelen van realistischere en gezondere overtuigingen over zichzelf.

Daarnaast kan therapie helpen bij:

• Het Verkennen van Emotionele Oorzaken: Veel cliënten realiseren zich pas tijdens therapie dat hun obsessie met uiterlijk voortkomt uit vroegere ervaringen van kritiek of pesterijen. Het doorgronden van deze onderliggende emoties kan de eerste stap zijn naar herstel.
• Het Ontwikkelen van Gezonde Copingstrategieën: In plaats van voortdurend op esthetische ingrepen te vertrouwen om tijdelijke voldoening te behalen, kan men leren om stress, angst en andere negatieve emoties op andere, gezondere manieren te beheersen, zoals via meditatie of deelname aan supportgroepen.
• Het Vergroten van Emotionele Stabiliteit: Een individu dat in staat is om teleurstellingen en kleine imperfecties op een gezonde manier te verwerken, zal minder geneigd zijn om in de drang naar steeds meer ingrepen te vervallen.

Is Er een Definitieve Oplossing voor Body Dysmorphic Disorder?

Body Dysmorphic Disorder (BDD) wordt beschouwd als een chronische psychische aandoening. Er is momenteel geen “wondermiddel” dat BDD volledig kan elimineren, maar met de juiste behandelmethoden kan men de symptomen aanzienlijk beheersen. Veel mensen met BDD bereiken een aanzienlijke verbetering in hun levenskwaliteit door:

• Cognitieve Gedragstherapie (CGT): Dit is de hoeksteen van de behandeling, gericht op het realistisch herstructureren van de perceptie van het eigen lichaam en het verminderen van obsessieve gedachten.
• Farmacologische Behandeling: Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) kunnen helpen om de obsessieve gedachten te verlichten en zo de drang naar herhaalde ingrepen te verminderen.
• Ondersteuningsgroepen: Deelname aan groepen waar men ervaringen kan delen, kan het gevoel van isolement verminderen en steun bieden in het behandeltraject.

Hoe Onderscheidt Men Zelfverbetering van Afhankelijkheid?

Als iemand bijvoorbeeld denkt: “Als mijn neus net iets mooier was, zou ik me beter voelen,” en deze wens beperkt blijft tot een enkele, weloverwogen ingreep, dan gaat het om zelfverbetering. Maar wanneer deze wens overgaat in een voortdurende drang waarbij men nooit tevreden is, constant nieuwe ingrepen plant en zelfs andere specialisten raadpleegt ondanks waarschuwingen, dan spreekt men van afhankelijkheid.

Belangrijke indicatoren zijn:

• Motivatie: Bij gezonde zelfverbetering is de motivatie gericht op een algemeen welzijn; bij afhankelijkheid draait het om een never-ending zoektocht naar perfectie die nooit bevredigend is.
• Realistische Verwachtingen: Iemand die streeft naar een bescheiden verbetering en blijvende zelfacceptatie blijft binnen redelijke grenzen. Degene die constant blijft vragen: “Wat kan ik nog verbeteren?” zit in de valkuil van afhankelijkheid.
• Emotionele Stabiliteit: Gezonde zelfverbetering gaat gepaard met het vermogen om kleine tegenslagen op een evenwichtige manier te verwerken, terwijl een afhankelijk persoon overdreven emotioneel reageert op elke kleine afwijking.
• Interne versus Externe Validatie: Iemand die een ingreep ondergaat om zich beter te voelen van binnenuit, zoekt minder externe bevestiging. Bij afhankelijkheid is er een voortdurende behoefte aan externe goedkeuring, wat vaak leidt tot onrealistische en nooit vervullende verwachtingen.

Wat Zijn de Ethiek en Verantwoordelijkheden van Chirurgen?

Esthetische chirurgen dragen een grote verantwoordelijkheid, niet alleen voor de fysieke maar ook voor de psychologische gezondheid van hun patiënten. Ze moeten zorgvuldig beoordelen of een patiënt een geschikte kandidaat is voor een ingreep. Als de wens voor verandering een uiting is van een onderliggend psychologisch probleem, zoals BDD, dan is het ethisch juist om eerst psychologische evaluatie en behandeling aan te bevelen. Het is de taak van de chirurg om de risico’s, herstelperiodes en realistische resultaten duidelijk te communiceren, zodat de patiënt weloverwogen keuzes maakt.

Bovendien mogen chirurgen niet te goeder trouw ingrepen uitvoeren enkel om financiële redenen of om de patiënt telkens tevreden te stellen, want dit kan de afhankelijkheid alleen maar verergeren. Ze moeten up-to-date blijven met de nieuwste technieken en zorgvuldig omgaan met vertrouwelijke patiëntgegevens. Het is cruciaal dat elke “voor-en-na” foto of andere informatie alleen met expliciete toestemming wordt gedeeld.

In sommige gevallen kan een alternatieve aanpak, zoals medisch- esthetische behandelingen, levensstijlveranderingen of gezichtsverzorging, een betere optie zijn. Chirurgen dienen deze alternatieven te bespreken zodat de patiënt een vrije en geïnformeerde keuze kan maken.

Dr. Erman Ak

Op. Dr. Erman Ak studeerde in 2014 af aan Ankara Hacettepe Tıp en voltooide zijn specialisatie aan de Istanbul University Çapa Medical Faculty. Hij volgde een geavanceerde microscopische chirurgieopleiding in Taiwan en, als ISAPS-beurzenhouder in Italië, training in gezichts- en borstesthetiek. Dr. Ak beschikt over het Europese Unie’s Esthetische Plastische Chirurgie kwalificatiecertificaat van EBOPRAS en heeft bijgedragen aan de oprichting van de afdeling Plastische Chirurgie in het Başakşehir Çam en Sakura Ziekenhuis. Momenteel ontvangt hij patiënten uit Turkije en diverse andere landen in zijn kliniek in Nişantaşı.